Veilig opgroeien in asielopvang staat onder druk

Vandaag verschijnt het rapport ‘Kinderrechten en veiligheid: basics voor het opvangbeleid’. De boodschap is duidelijk: kinderen in asielopvang zijn niet altijd veilig. Maar het onderzoek toont ook wat werkt. Kindvriendelijke ruimtes blijken een belangrijke manier om veiligheid en ontwikkeling te versterken. In Brussel baat SOS Kinderdorpen zo’n ruimte uit.

Een harde conclusie na vijf jaar onderzoek

“In asielcentra zie je het mooiste en het lelijkste van de mens,” zegt Katja Fournier, onderzoekster aan de Odisee Hogeschool, die zich al twintig jaar bezighoudt met asiel en migratie. De afgelopen vijf jaar onderzocht zij samen met collega’s bij KdG en DEI de situatie in Belgische opvangcentra, specifiek vanuit het perspectief van kinderen. Ze spraken met zo’n 200 gezinnen en kinderen en begeleidden ongeveer 800 medewerkers in asielcentra.

De conclusie is duidelijk: de emotionele, fysieke en seksuele veiligheid van kinderen kan vandaag niet gegarandeerd worden in de asielopvang. Volgens Fournier is de situatie bovendien verslechterd. “We zitten op een kantelpunt. Ofwel wordt er nu actie ondernomen, ofwel volgen er steeds meer menselijke drama’s."

Duizenden kinderen in een kwetsbare situatie

Meer dan 30 procent van de bewoners van asielcentra is minderjarig. Het gaat om ongeveer 8.000 begeleide kinderen en 1.500 niet-begeleide minderjarigen. Twee op de drie zijn jonger dan twaalf jaar.

Voor veel van hen is een opvangcentrum geen tijdelijke doorgangsplek, maar een leefomgeving waar ze gemiddeld achttien maanden verblijven, soms zelfs langer. Dat is een lange periode in een kinderleven. De emotionele, fysieke en seksuele veiligheid van kinderen zou daar vanzelfsprekend moeten zijn.

“Ik vraag geen luxe. Ik vraag veiligheid.”

Hoe het gebrek aan veiligheid er concreet uitziet, blijkt uit een getuigenis van een 15-jarig meisje uit Gaza en haar moeder, gedeeld door het Kinderrechtencommissariaat. Voor de oorlog leidde het meisje een gewoon tienerleven en droomde ze ervan later in een labo te werken. In België hoopte het gezin veiligheid te vinden.

In het opvangcentrum botsten ze op omstandigheden die dat moeilijk maken: een kleine kamer die ze moesten delen met een ander gezin, nauwelijks privacy, gedeelde douches en angst om ’s nachts naar het toilet te gaan. Studeren bleek bijna onmogelijk. “Er is geen tafel. Iedereen maakt zijn huiswerk op het bed.” Haar mama vat het scherp samen: “Ik vraag geen luxe. Ik vraag alleen dat mijn kinderen veilig kunnen zijn.”

Die ervaringen staan niet op zichzelf. Zowel het Kinderrechtencommissariaat als het onderzoek tonen aan dat het opvangsysteem er vandaag onvoldoende in slaagt om basisveiligheid voor kinderen te garanderen. Door structurele tekorten aan plaatsen, ruimte en begeleiding leven gezinnen vaak te dicht op elkaar, met te weinig privacy en voorspelbaarheid. Dat ondergraaft rust, veiligheid en ontwikkeling, precies wat kinderen nodig hebben.

Wanneer basisveiligheid ontbreekt, escaleren problemen

Veel bewoners dragen zware trauma’s mee van oorlog, geweld en vlucht. In een context zonder voldoende ondersteuning, voorspelbaarheid en rust lopen spanningen sneller uit op conflicten. Dat treft kinderen het hardst.

In vrijwel elk opvangcentrum werden verhalen gedeeld over geweld: van vechtpartijen en intrafamiliaal geweld tot pesterijen en seksueel grensoverschrijdend gedrag. Zoals tijdens de covid-lockdowns huishoudelijk geweld toenam in kwetsbare, dichtbevolkte woningen, ziet de asielopvang gelijkaardige patronen. Wanneer minimale leefomstandigheden ontbreken, neemt onveiligheid toe, zeker voor kinderen.

Waar kansen liggen: kindvriendelijke en traumagevoelige opvang

Het onderzoek toont niet alleen problemen, maar ook oplossingen. Wie veiligheid ernstig neemt, moet inzetten op traumagevoelige begeleiding, voorspelbaarheid en infrastructuur die rust mogelijk maakt. Kindvriendelijke ruimtes spelen daarin een cruciale rol.

Zulke initiatieven versterken niet alleen het welzijn van kinderen, maar ook de veiligheid en leefbaarheid van het opvangcentrum als geheel. De voorspelbaarheid en vrijheid in kindvriendelijke ruimtes geven houvast in een context die voor hen vaak onvoorspelbaar is.

Blijvende aandacht voor basisvoorwaarden zoals ruimte, privacy en begeleiding, met een traumagevoelige aanpak. In die context maken kindvriendelijke ruimtes een zichtbaar verschil. Ze bieden kinderen voorspelbaarheid en rust, en ondersteunen hun ontwikkeling in een omgeving die vaak onzeker is.

Meer weten?

• Lees het onderzoeksrapport 'Kinderrechten en veiligheid: basics voor het opvangbeleid'

• Lees het artikel "Waarom asielcentra niet veilig zijn voor kinderen" op Sociaal.net

• Lees het interview met onderzoeker Katja Fournier in De Standaard