Gaza, Oekraïne en Oost-Congo: de mentale ravage bij kinderen in oorlog

SOS Kinderdorpen België steunt programma’s voor kinderen die opgroeien in gebieden waar oorlog en conflict elke dag voelbaar zijn. In Gaza, Oekraïne en Oost-Congo groeien kinderen vandaag op met onzichtbare trauma’s die hun leven diepgaand tekenen. Medewerkers ter plaatse vertellen hoe ernstig de situatie is.

Traumatische impact op kinderen zonder ouderlijke zorg

“Kinderen die zonder ouderlijke zorg opgroeien, zijn diep getraumatiseerd door het geweld. Sommigen hebben hun hele familie verloren en staan er helemaal alleen voor,” zegt Armand Tchoffouo, nationaal directeur van SOS Kinderdorpen in de Democratische Republiek Congo.

Deze kinderen zonder ouderlijke zorg hebben specifieke noden, vooral op vlak van mentale ondersteuning. Zonder een veilige volwassene die hen opvangt, ontbreekt elke vorm van bescherming en emotionele stabiliteit – precies wat essentieel is voor hun ontwikkeling.

Een wereldwijde crisis

Wereldwijd worden meer dan 200 miljoen kinderen en jongeren in schoolgaande leeftijd getroffen door humanitaire noodsituaties. Daardoor lopen zij een groot risico op mentale problemen zoals depressie, angststoornissen en posttraumatische stress (PTSS).

Maar liefst 142 miljoen kinderen leven in conflictgebieden. Naar schatting 24 miljoen van hen hebben dringend nood aan psychologische begeleiding.

Grotere blootstelling aan uitbuiting

Kinderen in conflictgebieden hebben niet alleen dringend toegang nodig tot basisvoorzieningen zoals gezondheidszorg, onderwijs en psychosociale hulp. Kinderen die zonder hun ouders moeten opgroeien, lopen bovendien een veel groter risico op misbruik, uitbuiting en geweld. Ze worden vaker slachtoffer van ontvoering, gedwongen rekrutering of mensenhandel. Daarnaast riskeren ze gearresteerd of opgesloten te worden vanwege een vermeende link met gewapende groepen, en kunnen ze uitgesloten of vervolgd worden door de autoriteiten.

De ogen van de wereld zijn momenteel op Gaza gericht, en het is niet verwonderlijk dat kinderen daar diep getraumatiseerd zijn. Psychologe Zoya Thalgieh van SOS Kinderdorpen in de Westelijke Jordaanoever, die werkt met geëvacueerde kinderen uit Gaza, ziet dat elke dag:

“We zien dat het trauma bij de kinderen zich vooral uit in gedrag. Veel kinderen reageren agressief, verbaal of fysiek. Sommigen doen zichzelf pijn, anderen raken verlamd door wanhoop of angst. Voor velen is woede het enige middel dat ze kennen om hun verdriet en angst te verbergen.”

Een financieringstekort met zware gevolgen

Ook Bilal Naeem, noodhulpcoördinator van SOS Kinderdorpen in Gaza, beaamt dit:

“De meest ernstige problemen zijn de toenemende honger en ondervoeding met psychologische gevolgen. Die treffen vooral de meest kwetsbaren: kinderen, vrouwen en ouderen. Bij ontheemde kinderen leidt het gebrek aan basisvoorzieningen in de kampen tot gezondheidsproblemen én mentale problemen.”

Volgens een artikel uit 2023 zorgt een financieringstekort van bijna 650 miljoen dollar in kinderbescherming ervoor dat bijna 18 miljoen kwetsbare kinderen en hun verzorgers in de zwaarste humanitaire crises ter wereld worden blootgesteld aan een verhoogd risico op geweld, uitbuiting en misbruik. Als deze trend zich doorzet, kan het tekort oplopen tot 1 miljard dollar.

Kinderen raken opnieuw getraumatiseerd door dagelijkse gebeurtenissen

Het gebrek aan ondersteuning heeft zware gevolgen. Kinderen kunnen hertraumatisering ervaren door alledaagse situaties. Een hard geluid kan bij hen paniek veroorzaken, omdat het hen herinnert aan het geweld dat ze hebben meegemaakt. Ook het verlies van stabiliteit en het voortdurend moeten verhuizen zorgen voor dagelijkse stress en angst. Veel kinderen vragen zich voortdurend af hoe lang deze situatie nog zal duren. Voor kinderen die hebben gezien hoe hun ouders voor hun ogen werden gedood, is de impact extra verwoestend.

Deze kinderen hebben dringend hulp nodig. Anastasiia Karandashova, psycholoog en expert geestelijke gezondheid bij SOS Kinderdorpen Oekraïne, legt uit:

“Voor deze kinderen is het heel belangrijk dat er een volwassene is die getuige wil zijn van hun verhaal: iemand die hen ziet, naar hen luistert, hun pijn erkent en hen steun biedt. Iemand die laat zien dat er ook goede dingen in het leven zijn, en dat moeilijke gebeurtenissen hun leven wel beïnvloeden, maar niet bepalen wie ze zijn. Dat helpt hen om opnieuw stabiliteit en controle te voelen, en te beseffen dat er nog dingen zijn waarop zij wél invloed hebben, zelfs midden in een oorlog.”

Werken met ouders in crisissituaties

In Gaza ondersteunen de door SOS Kinderdorpen gesteunde programma’s ontheemde families via gerichte psychosociale activiteiten zoals recreatieve dagen, individuele en groepssessies, sensibilisering en psychologische eerste hulp. Deze activiteiten helpen kinderen en jongeren zich opnieuw te verbinden met de gemeenschap om hen heen.

Het perspectief van kinderen staat centraal in elke aanpak. En wanneer ze gehoord worden, komt hun ware persoonlijkheid naar boven. 

Het belang van psychologische steun

Ondanks alle inspanningen blijft de nood enorm groot. Bilal Naem benadrukt:

“Psychologische ondersteuning moet op een consequente manier geïntegreerd worden in humanitaire hulp, rekening houdend met de beschikbare middelen en prioriteiten. Het mag niet worden gezien als iets bijkomstigs, maar als een essentieel onderdeel van elke interventie om trauma te verminderen en de veerkracht van kinderen te versterken.”