Beter omgaan met herhaald trauma bij kinderen

Wanneer een kind geen rust meer vindt

“We spreken van een trauma wanneer een kind een schokkende gebeurtenis ervaart of zijn of haar fysieke of psychische integriteit wordt bedreigd, en dit niet meer kan verwerken”, vat Manoëlle Hopchet bondig samen. “En een herhaald trauma komt voor wanneer zo’n gebeurtenissen zich meermaals voordoen.” Kinderen hebben volwassenen nodig die luisteren naar hun noden. Als een baby honger heeft, gaat die wenen. De ouders reageren door het kindje te voeden. Er is een nood, en er komt een antwoord. “Bij een trauma ervaart het kind een situatie van hoge nood, maar komt er geen antwoord. Het autonoom zenuwstelsel gaat in ‘overdrive’ en het kind in een staat van verhoogde waakzaamheid. En de behoefte aan rust en veiligheid wordt niet bevredigd.”

Verwaarlozing, misbruik, verlieservaringen of fysiek en emotioneel geweld, door volwassenen of leeftijdsgenoten, kunnen zulke trauma’s genereren. Heel wat kinderen in onze projecten kregen in hun verleden met dat soort ervaringen te maken.

Jarenlange gevolgen

Herhaald trauma kan het leven van kinderen op enorm veel vlakken beïnvloeden. “Herhaald trauma kan leiden tot aandachtsmoeilijkheden, een verminderd concentratievermogen en kan analytische vaardigheden beperken”, vertelt Annie Bleus. Het kan ook een impact hebben op de slaap, schoolprestaties en het leervermogen van kinderen. “Hun brein zal alles in het werk stellen om hun emoties te reguleren na die heftige ervaringen. Dat vraagt al hun energie. Ze ontwikkelen overlevingsstrategieën, ten koste van hun dagelijks functioneren, ook op school”, voegt Manoëlle Hopchet toe.

Herhaald trauma kan ook resulteren in bepaald gedrag, zeker naarmate kinderen ouder worden. Geweld of agressie, verslavingen, zelfverminking. Kinderen kunnen ook vatbaar worden voor angststoornissen of depressies. Die gevolgen kunnen tot diep in het volwassen leven voelbaar zijn. “Ook gezondheidsproblemen kunnen vooral op latere leeftijd optreden.” Mensen met herhaald trauma in de kindertijd lopen bijvoorbeeld een groter risico op cardiovasculaire ziekten, stofwisselingsziekten en verstoringen in de spijsvertering¹.

Veiligheid, stabiliteit, voorspelbaarheid

Herhaald trauma beïnvloedt ook kinderen hun zelfvertrouwen en bemoeilijkt hun sociale relaties² : ze hebben het vaak moeilijker om banden te smeden en riskeren het schadelijke relatiemodel dat ze kennen uit hun traumatische ervaringen te recreëren.

Daarom vinden we het bij SOS Kinderdorpen bijzonder belangrijk om kinderen de kans te geven om een warme relatie op te bouwen met betrouwbare volwassenen, want dat hebben ze nodig om te groeien rond hun trauma. Volgens Manoëlle Hopchet zijn drie elementen cruciaal in het herstellen van herhaald trauma: veiligheid, stabiliteit en voorspelbaarheid. Kinderen hebben nood aan een klein aantal betrouwbare volwassenen die er voor hen zijn, die naar hun luisteren, die hen veiligheid en voorspelbaarheid bieden, die hen helpen om hun emoties te begrijpen en reguleren.

Kinderen beter begeleiden via opleidingen

Kinderen met traumatische ervaringen begeleiden in hun zoektocht naar stabiliteit en herstel, vraagt een aantal specifieke vaardigheden. Het is belangrijk dat de mensen rond die kinderen de oorzaken en gevolgen van herhaald trauma goed begrijpen, zodat ze er ook gepast op kunnen reageren. Denk daarbij aan begeleiders in de jeugdhulp, sociaal werkers, leerkrachten, sportcoaches, dokters… Toch is dat vandaag lang niet vanzelfsprekend. Trauma is een complex onderwerp waar ook de wetenschap nog elke dag over bijleert. Annie Bleus: “Weinig mensen kennen de gevolgen van traumatische ervaringen en hoe erop te reageren. Het zou bijzonder interessant zijn om die inzichten toe te voegen aan bijvoorbeeld de vormingen van alle professionals in en rond de jeugdhulp.”

Met SOS Kinderdorpen zetten we alvast een kleine stap in die richting. Sinds september 2021 organiseren we vormingen voor jeugdhulpprofessionals. Ons doel: samen met andere organisaties in de jeugdhulp onze kennis en praktijken rond traumasensitieve zorg versterken.

“We kunnen nog veel terrein winnen door mensen correct te informeren”, vertelt Manoëlle Hopchet ons, “en daarnaast is er natuurlijk ook veel winst te boeken in preventie.” Annie Bleus voegt toe: “Als je weet hoeveel je moet investeren om van herhaald trauma in de kindertijd te herstellen, om die schade in te halen, dan weet je dat preventie des te meer relevant is.”

Erkenning is de eerste stap richting herstel

Ook de bredere omgeving rond kinderen met herhaald trauma en zelfs de samenleving in zijn geheel kan een belangrijke rol spelen in het herstelproces. Net daarom roept SOS Kinderdorpen samen met andere organisaties uit de jeugdhulp en trauma-experten op om een erkenningsplek te creëren voor mensen met herhaald trauma uit de kindertijd.

Erkenning kan plaatsvinden binnen verschillende concentrische cirkels in het leven van kinderen. Binnen de kleine cirkel van personen die dicht bij hen staan. Binnen hun bredere netwerk van vrienden, familie en kennissen. En binnen de grote cirkel die bestaat uit de gemeenschap waarvan ze deel uit maken. “Erkenning door derden is heel bijlangrijk”, bevestigt Manoëlle Hopchet, “het is de eerste stap richting herstel.”

Een erkenningsplek bevestigt dat dit verhalen van onrecht zijn, waargebeurde en pijnlijke verhalen. Het is een plek waar overlevers naartoe kunnen en hun ervaringen een plek krijgen, waar ze ervaringen van andere overlevers kunnen ontdekken, waar ze inspiratie of zelfs concrete hulp vinden om te groeien rond hun trauma.

¹ _{Vincent J. Felitti et al., Relationship of childhood abuse and household dysfunction to many of the leading causes of death in adults. The Adverse Childhood Experiences (ACE) Study, American Journal of Preventive Medicine 14, nr. 4 (1998): 245-258.}

² _{Professor TARQUINIO in Colloque Quantum Way, april 2021. Les souffrances de l’enfance expliquent les maladies des adultes}

“We willen de jongeren helpen om uitdrukking te geven aan die ervaringen, ernaar luisteren, en zo plaats maken voor nieuwe, positieve ervaringen.”

Katrien Goossens is coördinator van ons opvanghuis Hejmo in Leuven, waar we een tiental jongeren die alleen op de vlucht zijn opvangen. Deze jongeren maakten vaak moeilijke en levensbedreigende situaties mee in hun land van herkomst, tijdens hun migratiereis, of zelfs na aankomst in België. Katrien vertelt hoe het team van Hejmo in hun dagelijkse werking omgaat met de traumatische ervaringen van deze jonge nieuwkomers.

Katrien Goossens: “We betrekken onze jongeren zoveel mogelijk bij de organisatie van het dagelijkse leven. We bouwen samen met hen aan een milde en liefdevolle omgeving en zijn altijd aan op zoek naar verbinding. We organiseren samen activiteiten, spelen samen, sporten samen, ondernemen samen, amuseren ons samen. We zijn er altijd voor hen, zelfs wanneer ze gedrag stellen dat we niet kunnen goedkeuren. We kijken voorbij hun gedrag, gaan op zoek naar de oorzaken en gaan hen vooral niet straffen, wegsturen of uitsluiten.”

“Een duidelijk kader en heldere structuur zijn heel belangrijk voor onze jongeren. We stellen grenzen, leggen uit waarom we die stellen, en bieden hen hier zoveel mogelijk inspraak in. We luisteren naar de jongeren en hebben oor voor hun vragen. Als er iets gebeurt waar hevige emoties bij komen kijken, gaan we vooral eerst nabij zijn en luisteren. Pas daarna gaan we het gesprek aan.”

Waarom is het zo belangrijk om trauma-sensitief te werk te gaan?

“Onze jongeren kunnen pas groeien als we ook rekening houden met kwetsuren uit het verleden. We willen de jongeren helpen om uitdrukking te geven aan die ervaringen, ernaar luisteren, en zo plaats maken voor nieuwe, positieve ervaringen. Het is onze aandacht voor hun moeilijkheden, onze empathie en ons medeleven, die de jongeren vertelt dat we er zijn voor hen. Een duurzame relatie met hen opbouwen is daarbij belangrijk. Het is vanuit die relatie dat de jongeren zich kunnen ontwikkelen en gemotiveerd worden om hun plek te zoeken in deze samenleving.”

Bouwen aan expertise rond trauma, samen met de jeugdhulp

Samen met een aantal andere organisaties uit de jeugdhulp organiseren we sinds september 2021 het project « Safe places, thriving children », waarmee we onze kennis en praktijken rond trauma-sensitieve zorg willen versterken. Bedoeling is om de mensen rond de kinderen te helpen om trauma te herkennen, te begrijpen en erop te reageren. Zodat we kinderen doorheen het dagelijkse leven kunnen helpen om te groeien rond hun trauma.

150 professionnels uit het onderwijs, de sport of justitie volgen een online vorming rond trauma en 160 jeugdhulpprofessionales volgen een meerdaagse opleiding. Deze opleidingen sluiten aan bij de inhoud van de praktische gids rond traumasensitieve zorg die we gratis ter beschikking stellen. Als aanvulling op de praktische gids schreven we ook een appendix over cultuursensitief werken met niet-begeleide minderjarigen zoals we opvangen in ons opvanghuis Hejmo.

Volg onze gratis online vorming rond trauma-sensitieve zorg. Surf naar bit.ly/VormingTrauma

^{Dit project wordt mede gefinancierd door het programma ‘Rechten, gelijkheid en burgerschap’ van de Europese Unie en wordt ondersteund door de spelers van de Nationale Loterij.}